Ahıska, Osmanlı zamanında bir eyalet merkezi olduğu gibi aynı zamanda bilim ve kültür merkeziydi. Ahıska medreseleri şöhretliydi. Buralardan birçok din âlimi ve hoca yetişmişti. Bu âlimlerin birçoğu Ahıska'dan çıkmış, Kars, Erzurum ve İstanbul'a giderek, bu şehirlerin ilim âleminde hatırı sayılır yer tutmuşlardı. Ahıskalı birçok önemli şahsiyet, Osmanlı asker ve sivil bürokrasisinde yer almış, birçok vali, beylerbeyi, serasker hatta kapdanıderya yetişmiştir. Bunların bazılarına kitabımızın Ahıska Meşhurları başlıklı bölümünde işaret edilmiştir.
Ahıska bölgesinden kültür alanında yetişen önemli şahsiyetlerden ilk akla gelen Ömer Faik Numanzade'dir. Ömer Faik, İstanbul'da tahsil görmüş, Azerbaycan'da öğretmenlik yapmıştır. O, ünlü Molla Nasreddin dergisinin iki önemli isminden birisiydi. Ömer Faik, Stalin zamanında, 1937'de vahşî bir şekilde öldürülmüştür.
Bibinoğlu Ahmet Cevdet Bey, Rus kırgın ve zulümlerinde Kafkasya, Ahıska ve Ardahan havalisi Müslümanlarının yaralarını sarmaya çalışan Bakü İslâm Cemiyeti Hayriyesi'nin üyesi olarak hayırlı faaliyetlerde bulunmuş; Millî Azerbaycan Cumhuriyeti'nde de (1918-1920) bakan olarak görev yapmıştır. Azerbaycan'da ilk üniversitenin açılmasında önemli rol oynamıştır. Stalin devrinde, 1935 yılında, önce sürgüne gönderilmiş sonra da idam edilmiştir.
Kıpçak Atabekleri sülâlesinden olan Osman Server Atabek (1886-1962), Petersburg, Freiburg ve Breslav Üniversitelerinde okumuş, maden, ziraat, kadastro mühendisi ve hukukçuydu. Türk-Gürcü muharebelerinin unutulmaz kahramanı olup İstiklâl Madalyası sahibiydi. 5 Ocak 1922 tarihinde katıldığı TBMM'de Ardahan milletvekili olarak görev yaptı.
Bunlardan başka Azerbaycan millî eğitiminde rol oynayan Ahıskalı Efendizade Ailesinden yetişen birçok doktor, pedagog ve gazeteci vardır.
Kuzeydoğu Anadolu'daki âşıklık san'at ve geleneği, aynı derecede Ahıska'da da gelişmiştir. Bunlardan eserleri günümüze kadar gelen birçok âşık vardır. Elimizdeki belge ve bilgileri değerlendirerek bazılarının hayatı ve deyişlerini kitabımızın Ahıska Âşıkları başlıklı bölümünde veriyoruz.
Ahıska Türkleri, Türk kültürünü canlı olarak yaşatmaktadır. Onların, ev, mutfak, giyim, aile, düğün, bayram, yas, sünnet gibi maddî ve manevî kültür varlıkları, Ardahan, Artvin, Ardanuç, Şavşat, Oltu ve Tortum bölgeleriyle aynı özellikleri taşımaktadır.
Kaynak : Bizim Ahıska Dergisi
